PAMANA NG MGA SINAUNANG KABIHASNANG ASYANO by: ANTHONY MATTHEW LORENZO ALDEA

PAMANA NG MGA SINAUNANG KABIHASNANG ASYANO

“Mga Pamana ng Sinaunang Asyano Sa Daigdig

Pamana ng Kanlurang Asya

Mesopotamia- umusbong ang kauna-unahang kabihasnan sa Kanlurang Asya, ang Sumer.

• Sumer (3500-3000 BCE)

- Itinuturing na pinakamatanda at pinakaunang kabihasnan sa buong daigdig.

Sumerian ang mga kauna-unahang taong nakaimbento ng isang sistematikong paraan ng pagsulat sa buong daigdig. Ito ang cuneiform.

• Cuneiform

- ibig sabihin ay hugis sensel o wedge-shaped.

   Sa kasalukuyang panahon, ito naman ay nag bigay daan sa pag-usbong ng iba    pang mga modelo ng pagsulat.

-pinag-aaralan sa mga paaralang tinatawag na edubba.

• Edubba

- piling-pili lamang ang pangkat ng mga kabataang lalaki ang nakakapasok dito. Kadalasan, ang mga mag-aaral dito ay anak ng mayayamang tao at makapangyarihang pinuno sa Sumer.

• Behistun Rock

Natuklasan ni Henry Rawlinson noong 1847.Ito ay nagbigay daan upang mabasa ng mga siyentista ang mga naiwang luwad sa lapida ng mga taga Mesopotamia. Nasabing lapida ng bato ay natagpuan sa matandang rutang caravan sa pagitan ng Babylon at Ectabana.

Ito pang mga mahalagang bagay na nilikha at natuklasan ng mga unang tao sa Mesopotamia.

Gulong na sa kontemporatyong panahon ay lubhang mahalaga sa aspekto ng transportasyon.

Layag ang ginagamit upang makapaglakbay ang ilang sasakyang pangdagat gamit ang malakas na hangin.

Kasangkapang pang araro – isa ring mahalagang kontribusyon. Nagpapadali sa mga paraan ng pagtatanim ng tao lalo pa't ang araro ay hinihila ng mga hayop.

Orasang Tubig(water clock)

Kalendaryong may 12 buwan na nakabatay sa siklo ng buwan.

• Paggamit ng mga prinsipyong nauukol sa geometry.
• Pagbibilang sa pamamagitan ng 60 o sexagesimal system.
• Astrology- kabilang ang paggamit ng 12 zodiac sign o horoscope.

Paggawa ng mga kauna-unahang mapa (cartography)

Ginagamit ang tanso sa mga kagamitan at sandata.

Ur Nammu

• inakda ang kauna-unahang batas na naisulat sa daigdig. Nag hari sa lungsod-estado ng Ur sa Mesopotamia noong 2100 B.C.E.

• Gilgamesh ang ngalan sa Hari ng lungsod-estadong Uruk. Siya ang nagtaglay ng katangiang tao at Maladiyos.

Epic of Gilgamesh

• sa larangan ng literatura, itinuring bilang kauna-unahang akda pampanitikan sa buong daigdig. Ukol sa pakikipagsapalaran ni Gilgamesh, kahanga-hangang nagawa at pagpupunyaging makamtan ang immortality. Isa sa kabanata ay nagsasalaysay ukol sa naganap na matinding pagbaha o “The Great Flood” sa Bible.

Sargon I

a. Mula sa hilagang bahagi ng Mesopotamia sa lugar ng Akkad.

b. Binuo ang pinakaunang imperyo sa daigdig matapos masakop ang mga lungsod-estado sa Mesopotamia noong 23,500 B.C.E.

• Tinagurian niya itong Akkadian.

            nanatili pa rin ang paggamit ng cuneiform sa pagsulat ng kanilang wika.

Hammurabi

a. Nagpatupad ng batas na sa lahat ng kanyang nasasakupan sa panahon ng pamamayani ng Babylon sa Mesopotamia.

b. ang batas na kanyang nilikha ay isang napakahalagang ambag.

• Naglalaman ng kabuuang 282 batas na nauukol sa mga paksang sibil, kriminal, at pangkalakalan.

• Ito diumano ay isang “Batas ng Hustisya” na naglalayong ipaliwanag at pangalagaan ang karapatang pang tao.

Pagbagsak ng kabihasnang Mesopotamia, ang iba't-ibang mga kabihasnang umusbong sa bahagi ng Mediterranean ay nagkaroon din ng kani-kanilang mga ambag sa daigdig.

Hittite

a. Pinakamahalagang tuklas ang paggamit ng bakal na mas matibay kung ihahambing sa tanso.

• Mga Lydian ang gumagamit ng mga salapi sa pakikipag kalakalan.

Phoenician

a. Nakapaglinang ng isang makabagong paraan ng pagsulat na mas kilala bilang “phonetic alphabet”

• Ang konsepto ng alpabeto sa kasalukuyang panahon ay halaw sa sistemang ito.

Pamana ng Silangang Asya

Mga Kaisipan at Pilosopiya ng mga Tsino

• Kongfuzi (Confucius)
• Mengzi (Mencuis)
• Lauzi (Lao Tzu)
• Xunzi (Hsun Tzu)

Confucius at Mencuis

• ang humubog ng Confucianism.

Laozi

• kinikilalang tagapagtatag ng Taoism.

Xunzi

• pinaunlad ang pilosopiyang Legalism. Tinalakay sa mga nakaraang aralin ang pilosopiya at kaisipan nito na naimpluwensya sa Silangang Asya.

Dinastiyang Shang

• May dalawang mahahalagang bagay ang pinasimulan.

                a. Pagkakaroon ng isang sistema ng pagsulat.

                b. Paggamit ng tanso sa metalurhiya (bronze matallurgy)

Dinastiyang Chin

• Sapilitang ipinagawa ni Emperor Chin Huang Ti sa isang milyong katao ang malaking bahagi ng Great Wall of China.

a.Ito'y nagsilbing pananggalang mula sa mga tribung nomadikong mula sa Hilagang China.

b. May haba na 2,414 km. c. Mula sa Yellow sea hanggang sa kanlurang bahagi ng China.

d. Ito ay nagsisilbing simbolo ng kabihasnang China.

e. Sa katimugang bahagi naninirahan ang mga sibilisadongn tao.

f. Sa hilaga ang mga nominikadong barbaro.

Dinastiyang Han

•  Naghatid ng mahahalagang ambag sa kabihasnang Tsino.

a. Paggamit ng papel at porselana.

b. Piaigting ng Silk Road ng kalakalan sa pagitan ng China at Europa.

 Silk o Seda

• Mahalagang produktong nagmumula sa Asya patungong Mediterranean.

a. sa loob ng 2,000 taon, ang paraan ng paggawa ay pinanatiling isang lihim ng mga Tsino sa ibang tao.

b. Mula sa China ay ang produktong seda ay dumaraan sa India, Persia at s silangang lalawigan ng Roman Empire.

Mahahalagang Imbensyon at Tuklas

1. Nagkaroon ang mga Tsino ng akspeto sa agham at teknolohiya.
2. Nagkaroon ng pagtatala ukol sa bituin, mga planeta, mga kometa, sunspot at eclipse.
3. Nagkaroon ng kalendaryo at mga star map.
4. Natuklasan ang prinsipyo ukol sa magnetic compass para makapag turo ng direksyon.
5. Seismograph
6. Praktikal na likha: Wheelbarrow, Millwheel, Water clock, Sundial.

Acupunture

1. Isang mahalagang kontribusyon ng mga Tsino sa kasalukuyang panahon.
2. Ginagamitan ng karayom upang itusok sa balat ng tao.
3. Naiibsan ang sakit at napapagaling ang karamdaman sa pamamagitan ng tamang pagtusok.

Gunpowder

1. Isa sa pinakamahalagang kontribusyon ng sinaunang Tsino sa daigdig.
2. Para sa mga firework at pagkakaroon ng Civil Service Examination.

Panahon ng Tang

• Panahon ng mga makatang Tsino.

Halimbawa:

1. Li Po
2. Po Chu-i
3. Tu Fu

Block Printing

1. Ginagamit sa panahon ng Tang.
2. Ang bagong kaisipan at mga akda ay mas naipapaabot sa maraming tao.
3. Kauna-unahang aklat na inilimbag sa daigdig ay lumabas noong 868 C.E

Iba pang Kontribusyong Tsino

•  Chopsticks
• Abbacus
• Payong
• Pamaypay
• Saranggola

Feng Shui

1. Tinatawag ding geomancy.
2. Pinaniniwalang nagmula sa mga Tsino.
3. Ukol sa tamang balanse ng Yin at Yang upang makapagdulot ng magandang hinaharap sa sinuman.

I Ching at Bing Fa (Art of War)

• Dalawa sa mahahalaga at sinaunang aklat na pamana ng mga Tsino.

I Ching

1. I – nangangahulugang “pagbabago”.
2. Ching – ay aklat.
3. “Aklat ng Pagbabago”
4. Nagbibigay ng perspektibong pilosopikal ukol sa iba't-ibang bagay at sitwasyon sa buhay ng tao.

Bing Fa (Art of War)

Kaunaunahang aklat ukol sa estratehiyang militar.

Isinulat ni Sun 2i noong 510 B.C.E.

Ang impluwensya ng kabihasnang Tsino ay mababanaag din sa mga kabihasnang umusbong sa Japan at Korea.

Japan

• Ilan sa mga paraan ng mga Hapones sa daigdig ay :
• Cha-no-yu (tea ceremony) - Bonsai -Ikebana (flower arranging)
• Landscaping - Origami (paper folding)

Genji Monogatari (The Tale of Genji)

• Isinulat ni Lady Murasaki Shikibu.
• Unang nobela sa daigdig
• Isinulat noong 1001 C.E
• Isinulat sa panahon ng Heian sa Japan.

Makura-no-soshi (Pillow Book)

• Isinulat ni Lady Sei Shonagon noong 1000 C.E
• Akda mula sa Japan.
• Ininulat sa panahon ng Heian sa Japan.

Haiku

• Tulang ambag ng Japan sa larangan ng panitikan.

Noh at

• Halimbawa ng teatrong umusbong sa Japan noong panahon ng Ashikaga.

Bushido

• Naglalaman ng mga alintuntuning dapat sundin ng isang samurai.

Samurai

• Nararapat na magkaroon ng disiplina, at self control sa anumang oras.

Pamana ng Timog Silangang Asya

Vedas

• Isang koleksyon ng mga dalit pangdigma, matalinong pahayag, mga kanta at kwento
• Masasaksihan ang mga kaganapan sa buhay ng mga Aryan

Rig- Veda

• Naglalaman ng mahigit isang libong mga dalit, mga panalangin at mga awitin

Mahabharata

• The Great Story
• Binubuo ng isandaang libong taludtod at naglalalman ng mga kaisipang Hindu

Ramayanan

• Rama’s Way
• Patungkol sa buhay ni Rama, Sita at Lakshmana
• Nag laban ng turong hindu

Panchatantra

• Akdang pampanitikan
• Ang mga hayop ang pangunahing tauhan

Sanskrit

• Pinag-ugatan ng Wikang Indo- European
• Pinakapino at hinahanggang wika sa buong daigdig

              Halimbawa:

1. Astadhayi ni Panini
2. Patanjli ni Mahabhasya

Takshashila

• Isang malaking pamantasan
• Matatagpuan sa hilagang kanlurang sa India

Itinuturo

• Wika
• Gramatika
• Pilosopiya
• Medesina
• Surgery
• Pamamana
• Musika
• Sayaw

Mga Guro

• Kautilya
• Panini
• Jivak
• Vishu Sharma

Ayurveda

• Isa ring mahalagang konseptong panggamot
• Hango sa salitang “ayu” o buhsy at “veda” o agham
• Layunin na magkaroon ng maayos na kalusugan

Indian

• Unang taong nagsagawa ng computation, caesarean section, at cranial Surgery Sa kasaysayan.

Geometry

• Hango sa salitang Indian na “gyaamiti”o pagsukat sa mundo

Trigonometry

• Hango sa salitang Indian na “trilonmiti” o pagsukat sa mga anyong tatsulok

Pi

• May halaga na 3.1416 ayon kay Aryabhatta

Zero

• Hango sa salitang “Aditi” o infinite at “kham” o zero
• 
  

Mga Mahalagang kontribusyon:

1. Astronomy
2. Physics
3. Chemistry
4. Metallurgy
5. Architecture
6. Civil engineering
7. Ship building
8. Navigation

Navigation

• Hango sa salitang sanskirt na “navigath”

Istrakturang hango sa tradisyong India

• Angkow wat sa Cambodia

• Borobudor sa Indonesia

• Bodhisattuas sa Afghanistan

• Khajuraho at Taj Mahal

4 na relihiyon nag-ugat sa india

1. Hinduism
2. Buddhism
3. Sikhism
4. Jainism

Maraming salamat po!